Over het oneindige blauw van Yves Klein

In deze aflevering over kleuren vernoemd naar een kunstenaar een wat minder gangbare kleur: IKB of te wel: Yves Klein Blauw. Het is wel een kleur waar veel mensen gelijk een beeld bij hebben. Ken je het werk van Yves Klein, dan ken je ook de kleur blauw. Ik herinner me zelf eigenlijk geen werk van hem dat NIET blauw is…

Yves Klein (1928 – 1962) is geboren in Nice, een Franse stad waar ik vroeger best wel vaak geweest ben. Dat is het eerste dat me opvalt als ik zijn biografie lees. Hij is ook niet echt oud geworden: maar 34. Dat wist ik niet. Hartaanval. Zowel zijn vader als zijn moeder waren kunstenaar. Zijn vader schilderde figuratief, zijn moeder meer abstract.

liefde voor blauw

Overal lees ik dezelfde anekdote over het ontstaan van zijn voorliefde voor blauw. Hij lag als negentien jarige aan het strand met zijn vrienden Arman en Claude Pascal. Overmoedig en vol van zichzelf (zo stel ik me dat dan voor bij jonge Franse jochies) verdeelde de drie de wereld onderling. Arman koos ‘aarde’, Pascal ‘woorden’ (in een andere versie ‘de lucht’) en Klein ‘de oneindigheid van de blauwe lucht’. Ik denk dan: hoe kom je op deze drie keuzes als je de wereld probeert te verdelen? Dat deden de Griekse Goden toch heel anders.

De anekdote eindigt ermee dat Klein zijn keuze zou hebben gesigneerd en daarmee is de lucht tot zijn eerste blauwe werk verklaard. Dit wordt uitgelegd als het startpunt van zijn zoektocht naar ‘het oneindige’. Klein lijkt me wel het soort kunstenaar dat zijn leven tot kunst maakt (ook zijn judo verrichtingen zag hij als kunst) en dit verhaal past daar perfect in. Het conceptuele aspect ervan was voor hem waarschijnlijk ook belangrijk om te benaderukken.

In een poging om volledig abstract te werken, koos Klein ervoor om monochroom te werken in verschillende kleuren. Het publiek snapte het revolutionaire idee erachter niet en zagen zijn werk als decoratief. In reactie ging hij alleen nog maar werk in één keur blauw maken. Hij noemde deze beperking een ‘open raam naar de vrijheid.’  

IKB

Samen met de verfmaker Edouard Adam ontwikkelde Klein een kleur blauw die precies aan zijn eigen eisen voldeed. Hij wilde verf met dezelfde uitstraling het ultramarijn pigment. Gemalen pigment is minder glanzend omdat er (nog) geen olie in zit. Het lijkt een peilloze diepte te hebben en dat is wat Klein zocht. Het ultramarijn pigment zelf wordt als sinds de zesde eeuw gebruikt. Toen werden er in Afghanistan al grotschilderingen mee gemaakt.

Adam en Klein experimenteerden met polyvinylacetaat, een fixatief dat de glans van de kleur niet beïnvloed. En het lukte ze om een verf te maken die bijna geen weerschijn of glans heeft. De pigmentdeeltjes zitten als het ware gevangen in het medium maar lossen er niet in op. Op 3D objecten geeft het een korrelig en donzig effect. Het lijkt alsof ze bepoederd zijn in plaats van geverfd.

Klein heeft zijn kleur laten registeren. Hij vroeg een Soleau envelope aan, wat in Frankrijk dient als bewijs van een uitvinding. Klein zag het niet zozeer als het vastleggen van een kleur, maar zag het als het vastleggen van een idee. Dat doet me wel nadenken over het WAAROM achter deze zoektocht van Klein. Waarom wilde hij nu juist zo’n oneindige kleur blauw gebruiken? Het is blijkbaar meer als idee dan als kleur van belang.

le Vide

Klein zocht naar een manier om le Vide (de leegte) weer te geven. Dit was voor hem een staat van zijn zonder invloeden van buitenaf; een neutrale plek waar je aandacht kun geven aan je eigen gevoel om dat te scheiden van wat je van buitenaf krijgt opgelegd (tegenwoordig best handig). Hij probeerde dat te creëren door iets concreets te maken: een schilderij, een boek, een muziekstuk en dat dan te ontdoen van wat hen kenmerkt. Een boek zonder woorden, een schilderij zonder afbeelding, een muziekstuk zonder muziek. Hij wilde dat zijn werk die leegte liet zien: een idee zou je als kijker zo tegelijkertijd moeten kunnen voelen en begrijpen.

Het IKB, zou je ook zo kunnen bekijken. Het schijnt zelfs dat Klein het IKB later ook wel IKN noemde: International Klein Nothingness (zo las ik in een artikel van ArtForum). Ik las daar ook: ‘Seen in this way (as the artist directed us to see them) the blue paintings are an ethical imperative: It is not the window that is important, but the Leap through it. Not the abyss, but the entering of the abyss. Not the eros of Space/Spirit/Life, but the impregnation by it.’

In 1957 vulde Klein voor het eerst een hele galerie met blauwe werken. In de jaren daarop smeerde hij alles (op verschillende manieren dat wel) onder de blauwe verf. Ik vond dat altijd een beetje saai aan hem, maar na het schrijven van dit stuk krijg het wel meer diepte (haha). En hij overlijdt dus als vijf jaar later. Anders had hij misschien nog heel iets anders gemaakt. Sterker nog in de laatste jaren voor zijn dood experimenteerde hij met goud.

IKB is de eerste kleur die ik niet in de winkel kan halen om het voor dit blog uit te proberen. Ik kan het  vinden als muurverf (‘unieke kleur blauw van Yves klein exclusief verkrijgbaar’) en het merk Stuart Semple maakt reclame met een verfpot die ze IBK noemen en aanprijzen met de tekst: “Smells of disco’s” okeeee….

Er is wel een RAL kode. Het kostuum dat JOOST Klein op het Songfestival droeg, heeft deze kleur. Ik vraag me af in hoeverre dit hetzelfde is als IKB. Want kenmerkt IKB zich niet juist door het fixatief? Dat zou dan toch betekenen dat je het met de computer niet kan maken en ook niet op stof. Zo is IKB een kleur geworden die je wijst op iets wat er niet is. Heel ergs des Kleins dus 😉

Vond je dit blog leuk? Lees ook de achtergronden van Peyne’s Grey en Hookers Green

bijschrift:

Yves Klein, Rélief éponge bleu (RE 51), droog pigment in synthetische hars, natuurlijke sponzen en kiezels op board, 1959