Het belang van een goede schets

Wat ik fijn vind aan het schilderen van landschappen is dat je een beetje op gevoel aan de gang kunt gaan. Of die boom wat meer naar rechts of naar links staat doet er niet zo toe. Dat freewheelen, het al doende laten ontstaan, past wel bij me. Maar als ik iets concreets wil schilderen werkt die strategie niet. Een goede voorbereiding moet me verder brengen.  

Het is me al vaker overkomen dat ik met een paar lijnen een figuur of een portret opzet en dan te snel begin met invullen. Tijdens het schilderen kom ik er dan achter dat ik ergens in het midden (altijd in het midden!) iets niet goed heb zitten. Het is dan niet meer zo simpel om mijn fout te corrigeren. Want daarvoor moet het hele plaatje op de schop en daar heb ik dan geen zin in. Dan schipper ik wat en maak het beste van de situatie, maar ben achteraf vaak niet echt tevreden.

Het grappige is dat ik hetzelfde probleem had bij het schrijven van mijn boek. Ik had jaren geleden een ruw idee waar het heen zou gaan: ‘Meisje erft tegen haar zin een manege. Moet de boel opknappen en tijdens dat proces vindt ze zichzelf en een nieuwe liefde.’ Ik kan je vertellen dat er heel wat manieren zijn om van dat begin naar dat slot te gaan en dat ik er velen heb uitgeprobeerd in de loop der jaren. Het midden bleek vaak een modderpoel.

Ondertekening
Onze docent op het Kunstenhuis hamert iedere keer op het belang van een goede schets. ‘Neem de tijd om een goede schets te maken. Besteedt 20 minuten aan je ondertekening. Dat betaalt zich terug.’ Die woorden kan ik ondertussen dromen.

Je kan een ondertekening in houtskool, zwart krijt of potlood maken voordat je begint met schilderen. Hangt een beetje van je ondergrond af. Het is een oude gewoonte: met infrarood kun je op schilderijen uit de vijftiende en zestiende eeuw onderschilderingen terugvinden. Omdat deze tekening niet bedoeld was voor het oog van de opdrachtgever, kun je hier vaak nog beter de hand van de kunstenaar in herkennen.

In latere eeuwen gebruikten ze minder zichtbaar materiaal zoals kleermakerskrijt of een lichte lijn met verf, die dan meer opgaat in het geheel. Ook bij werken van grote meesters als Rembrandt en Van Gogh zijn ondertekeningen teruggevonden. Leuk is om te zien dat er ook bij hun vaak verschillen zitten tussen de ondertekening en het eindresultaat. Het is een leidraad, maar tijdens het schilderen kun je andere beslissingen nemen.

Eos zelfportret
Met het Eos zelfportret wil ik graag dat het resultaat goed wordt. Dus dat begint eigenlijk al verkeerd (het gaat om het proces blabla, focus op het eindresultaat levert je nooit iets goeds op). Dat is een van de redenen dat ik na vier maanden nog steeds niet echt was begonnen (zo mooi als de foto wordt het nooit). Om die prestatiedruk weer terug te schroeven, probeer ik Eos nu te zien als een oefening om een olieverfportret te maken. Juist met een zelfportret maakt het minder uit hoe het gaat, Het is tenslotte slechts mijn eigen gezicht dat gehavend uit de strijd kan komen.

Ik denk wel dat dit typisch een project is waarbij het me gaat helpen als ik een goede ondertekening heb gemaakt. Als de ogen, neus en mond ongeveer op de goede plek zitten, de vorm van het hoofd oké is en er niet al te veel onduidelijk midden is, dan ben ik alweer een stapje verder. Dus ben ik vorige week begonnen het portret te schetsen op het doek dat ik gekocht heb. Het voelde spannend om de eerste lijnen te zetten: eng spannend, maar ook vooral leuk spannend. De kop is eraf spannend.

Die twintig minuten, daar ben ik al lang overheen. Ik denk dat ik wel een uur of twee bezig geweest ben met de ondertekening vorige week. Wat een gepiel! Toen heb ik hem aan een paar mensen laten zien. Het ene oog moet omlaag, de mond ook, de nek is te kort, het hoofd iets te breed. De mond is scheef, het oor moet langer. Maar ze zagen allemaal wel dat ik het was.

Vandaag aan de aanpassingen gewerkt. Ik blijf twijfelen aan de stand van de mond, de grootte van de ogen. Kijk ik nu scheel? Maar ik denk dat ik het nu ook moet loslaten, want anders blijf ik steken op de ondertekening. Ik kan – net als Rembrandt en Van Gogh – later ook nog dingen aanpassen. Hmm… Misschien nog een paar dingetjes aanpassen (emoji met handen voor de ogen).