Teken mee: je aquarel opbouwen met toonwaarden

In het verleden heb ik al meerdere keren oefeningen voorgesteld die kunnen helpen om een betere grip te krijgen op toonwaarden. Maar ik blijf het zelf moeilijk vinden. Even dacht ik dat ik ervan verlost zou zijn omdat ik minder schilder, maar ook bij monoprinten – en zelfs met textiel – is het belangrijk om naar toonwaarden te blijven kijken. Dus ik gooi er gewoon nog eens een teken mee tegen aan. Het is ook wel lekker om af en toe wel te kwasten. 😉

Toon en toonwaarde gaat over de verhouding tussen licht en donker in je werk. In het ‘echte’ leven zien je ogen een heleboel verschillen in licht en donker maar voor een goed kunstwerk is het zaak die te vereenvoudigen. Je verhoogt de dramatiek én de aantrekkelijkheid van je werk door een weloverwogen evenwicht tussen licht en donker.

Voor dit blog heb ik een tekenboek uit de jaren tachtig uit mijn kast getrokken: Schilderen wat je ziet van de Amerikaanse kunstenaar Charles Reid (1937-2019). Hij was jarenlang docent aan diverse Academies en schreef een heleboel boeken over aquarel (ik heb er een stuk over vier). Ik vind zijn aquarelstijl lekker simpel en direct. Het is realistisch, maar niet too much. Hij focuste zich op de contourtekening én het uitbuiten van de toonwaarden in zijn werk. Een goed leermeester dus, voor een extra lesje toonwaarden schilderen.

Wat gaan we doen?
We gaan zes toonwaarden gebruiken (wit en vijf gradaties lichtgrijs tot zwart) om je onderwerp in weer te geven. Je kunt een foto als uitgangspunt gebruiken of iets wat je om je heen ziet. Ik ga een foto gebruiken. Die kun je eventueel in zwart wit uitprinten. Dat is makkelijker.

Reid begint zijn toonwaarden les met een voorlopige waardenschets. Hij laat alle details weg en verdeelt de aquarel in licht en donker. Wat licht (eerste 2-3 toonwaarden) is laat hij wit, wat donkerder (de rest) is heeft hij een wassing, die niet heel donker is, maar ook niet heel licht.

Als deze laag droog is, maakt hij hierop een contourtekening als basis. Volg de contouren van wat je wilt schilderen met je pen. Reid: ‘Steeds wanneer de richting verandert, stop ik – zonder mijn pen van het papier te nemen – en besluit waar ik vervolgens naartoe ga.’ Op deze wijze tekent hij zijn hele onderwerp. Bedek alle gebieden die toon krijgen met een licht laagje verf. ‘Bedek geen enkel vlak waar je niet zeker van bent.’

‘Houd in gedachten dat je je geen zorgen hoeft te maken over het vervagen van grenzen tussen twee gebieden met een soortgelijke waarde, maar wees nauwkeurig bij het schilderen van grenzen tussen gebieden met een groter contrast.’

In drie lagen brengt hij nu de midden tonen en de donkere tonen aan. Hij probeert daarbij delen met dezelfde toonwaarde verbonden te houden. In het voorbeeld schildert hij een stoelpoot aan het kleed omdat ze dezelfde toonwaarde hebben. Hij zoekt steeds naar dit soort overeenkomsten. Daarna kijkt hij of er evenwicht in het werk zit, of dat donkere tonen op andere plekken moeten terugkomen. Let wel: je mag (moet misschien zelfs wel) afwijken van je foto om je aquarel te verbeteren.

‘Schilderen vereist een voortdurende inspanning om sommige dingen te laten opvallen en anderen te verdoezelen. Niet alles kan even belangrijk zijn in een schilderij. Jij moet beslissen wat essentieel is.’  

Je kunt deze oefening met aquarelverf doen – zoals ik ga doen – maar je kunt hem net zo goed met een andere verfsoort uitvoeren. Het is wel goed om je te houden aan wit en 5 gradaties van één kleur. Reid adviseert om dezelfde voorstelling verschillende keren te schilderen en dan andere keuzes te maken in je toonwaarden. Daarmee kun je voor jezelf heel duidelijk maken wat het effect is van de keuzes die je daarin maakt.

Ik zou het leuk vinden te zien wat je hebt gemaakt. Je kunt je studies hieronder toevoegen, naar me mailen via lies@leerttekenen.nl of delen in de Facebookgroep. Mijn eigen studies zal ik in deze groep delen. Succes!

Wil je nog meer over toonwaarden weten? Check dan mijn eerdere blogs over dit onderwerp. Eentje met uitleg over toonwaarden en één over de Notan, allebei met een leuke oefening erbij.

bijschrift:
– Charles Reid, Natural Arch, Bermuda, 1990, aquarel, privé collectie
– Twee pagina’s (16 en 17) uit het boek Schilder wat je ziet, van Charles Reid, Cantecleer 1988