Hoe (on)misbaar zijn foto’s bij het schilderen?

Ik denk altijd dat ik niet zonder de werkelijkheid kan schilderen (iets wat ik zie of een foto). Die kan ik wel abstraheren, maar zelf iets helemaal uit mijn hoofd verzinnen… nee… dat kan ik niet. Als ik dat doe, voel ik er niets bij en vind ik het er gekunsteld en (slecht) bedacht uit zien. Ik zag dit als een gebrek aan creativiteit van mijn kant, maar na de schilderles van afgelopen zaterdag denk ik daar anders over!

De les ging over het gebruik van foto’s bij het schilderen. Onze docent vertelde dat bijna alle kunstenaars foto’s gebruiken bij het maken van hun werk. De een wat duidelijker dan de ander. Luc Tuymans citeert bijvoorbeeld erg letterlijk foto’s. Hij projecteert met een beamer bekende foto’s of persfoto’s op zijn canvas en maakt vervolgens een schilderkunstig concept van de foto.

Maar veel werk van abstracte schilders vindt zijn oorsprong in foto’s. Volgens onze docent kun je bepaalde dingen ook nauwelijks verzinnen. De vormen van schaduwen bijvoorbeeld lenen zich goed voor een vlakkenspel. Als je dat probeert te verzinnen komt het veel sneller gekunsteld over. Ik hoef me dus helemaal niet te schamen voor mijn voorkeur!

Het eerste deel van de dag moeten we delen van foto’s, die we zelf hadden meegebracht, in grijstinten schilderen. Met een viewfinder (twee L-vormige stukken karton die je groter of kleiner kunt schuiven) kan je delen uit die foto’s selecteren. Die stukjes gaan we dan dus schilderen.

Één van mijn foto’s blijkt heel geschikt. Het is een foto van een Russische fabriek, ik geloof uit 1948. Een beetje gestileerd en vol mooie diagonale lijnen en vormen die goed op zichzelf konden staan. Lekker veel licht/donker contrast. Ik ga lekker vlakken opzetten en die dan lichter of donkerder maken, soms vage overgangen, soms strakkere. Daar kan ik me helemaal in verliezen.

Na de lunch rangschikken we deze drie werkjes op een groot vel. ‘Zorg dat het nu één geheel wordt.’ Ik plak ze bewust op zijn kop en half gedraaid. Dan begin ik de lijnen tussen de verschillende ‘bronfragmenten’ te verbinden, patronen te vermenigvuldigen. Ik voel mijn hersenen kraken. Het mag vast ook wel ‘iets’ worden, maar om alles aan elkaar tot een groot gebouw te schilderen voelt niet goed. ‘Ik kan niet zomaar iets verzinnen’, zegt een stemmetje in mijn hoofd keer op keer, ‘Dit gaat niets worden, want dit kan je niet…’

Doorzwoegen is dan eigenlijk het enige dat ik kan doen. Het werk draaien, van een afstandje bekijken. Even weg gaan en weer terug komen. Wat bevalt je wel en wat niet? Ik vind dat er, door mijn eerdere handelingen, een veel te voor de hand liggende  vormen ontstaan. Die doorbreek ik door kleinere elementen toe te voegen. Soms alleen met lijn, als tegenstelling van al die grote vormen, soms licht, als tegenstelling tot het vele donker.

Vrij laat draai ik het werk om. En opeens valt het voor mijn gevoel op zijn plek. Delen die eerst te veel aanwezig leken, zijn nu beter in proportie, de lijnen lopen mooier door. Ik voeg nog wat extra witte accentjes toe en blijf kijken. Het is niet iets bestaands, al zie ik er wel van alles in wat ik er niet bewust in geschilderd heb: een brug, een dier, een lichtbron. Andere mensen zien er weer iets anders in.

Ik had niet gedacht dat ik dat kon. Heb ik dit gemaakt? Ik ben natuurlijk wel met drie fragmenten uit foto’s begonnen, maar het heeft me ergens gebracht wat ik totaal niet had kunnen voorspellen. Iets dat wel begint bij een foto maar dat iets nieuws heeft opgeleverd. Nog geen idee wat ik daarmee kan maar het lijkt alsof er nog weer veel meer deuren open gaan. En dat voelt superspannend!

De afbeelding bij dit blog is een detail van het werk dat ik zaterdag schilderde.