Littekens in het landschap: inspiratie vanuit de Eerste Wereldoorlog

Als ik regelmatige updates ga geven vanuit mijn atelier, over de verschillende dingen waar ik door elkaar mee bezig ben, is het wel handig om naast de girls with guns en vorm en restvorm eerst nog een project aan jullie voor te stellen. Ik ben namelijk al een tijdje bezig met een serie landschappen die allemaal afkomstig zijn van één lange wandeling die ik met mijn familie maakte tijdens onze zomervakantie… een wandeling langs La Ligne, een plek waar je WOI kunt voelen.  

De tweede week van onze vakantie hadden we een appartement in Münster. Niet in Duitsland, maar in Frankrijk, in de Vogezen. Dit is een gebied dat gedurende de eeuwen vaker van eigenaar is veranderd: dan weer Frans, dan weer Duits. De ene berg heet Le petit Ballon, de volgende de Schnepfenried. In de Eerste Wereldoorlog is hier hard gevochten.

Op korte afstand van ons dorp (stadje) kon je een wandeling maken langs een aantal overblijfselen van die strijd. Dit front wordt La Ligne genoemd. Een museum legt de belangrijke momenten van de strijd uit. Omdat de Franse soldaten in het eerste jaar van de oorlog om de veiligheid van Parijs moesten bekommeren, hadden de Duitsers tijd gekregen om zich grondig in te graven op een strategische heuvel. In 1915 sneuvelde hier ruim 17.000 mannen in vijf maanden tijd.

En dan loop je op het terrein van het museum door die Duitse loopgraven. Een paar meter daaronder ligt de Franse loopgraaf: een gat met prikkeldraad erboven. Af en toe een wit kruis: een plek waar soldaten zijn gevonden, hier zes ongeïdentificeerde jonge mannen, daar een Duitser waar niemand meer van weet wie hij is.

En ondertussen stond de zon hoog aan de hemel en maakte alles groen en fris. De heide bloeide, overal gele bloemen. Een prachtig uitzicht naar de volgende berg rij. Dat het zo mooi kan zijn op een plek daar zoveel is gebeurd die alles behalve mooi is, vind ik heel inspirerend. De wandeling loopt verder over een tweede bergrug. Hier vinden we nog veel meer loopgraven en schuilkuilen en uitkijkposten. Die getuigen van wat er is gebeurd, maar zijn tegelijkertijd overwoekerd en opgenomen in de omgeving. Het was super interessant.

(On)schuldig landschap

Bij landschap en oorlog denk je misschien aan Armando en zijn idee van schuldig landschap, maar dat heb ik altijd een beetje een vreemd idee gevonden. Armando speelde als kind in de Tweede Wereldoorlog in het gebied rondom Kamp Amersfoort. Zijn stelling was dat het landschap medeschuldig is aan het leed dat daar gebeurd is omdat ze niets gedaan heeft. Ik denk: wat hadden de bomen dan moeten doen?

Mij viel juist op hoe veerkrachtig de natuur is. Littekens die wij als mensen hebben gemaakt, weet de natuur te helen. Het hele landschap was verwoest door de oorlog. Op foto’s van toen zie je alleen nog maar wat stompjes van bomen. De natuur herstelt zichzelf van de dingen die de mens doet. Het voelt een beetje als stoppen en verstellen: je maakt iets dat kapot gegaan is weer mooi. Maar je ziet wel waar het gerepareerd is.

Die tegenstellingen die ik in dit gebied voelde en zag, daar sloeg mijn verbeelding gelijk op aan. Ik heb een heleboel foto’s gemaakt en daar ben ik de afgelopen maanden al mee aan de slag gegaan. Hoe kan ik het gevoel dat ik heb bij deze wandeling, bij wat we tegen kwamen, bij wat ik erbij dacht, omzetten in iets tastbaars?

Ik heb ondertussen van verschillende foto’s schetsen gemaakt, die ik heb uitgewerkt in verschillende technieken. maar er zit nog veel meer in. Ik heb het gevoel dat het uiteindelijk iets gecombineerds moet worden, maar ik weet nog niet hoe. Dat geeft niets. Ik mag daar JAREN over doen. Misschien groeit dit wel uit tot een slagvelden obsessie, waarbij ik iedere zomervakantie een nieuw dieptepunt in de geschiedenis wil bezoeken. We zullen het wel meemaken…