Textiel Biënnale 2023 – Images of power

Dinsdag bezocht ik met een handvol familie de Textiel Biënnale in Museum Rijswijk. Ik had na de papier Biënnale in Coda – waar ik veel inspirerende dingen zag – hoge verwachtingen. Zeker omdat ik zelf aan het verkennen ben wat je allemaal met Textiel kunt doen. Na dit bezoek kan ik je zeggen: met textiel kan HEEL veel 😊

In tegenstelling tot de Papier Biënnale is er hier een thema. ‘Het uitgangspunt was de verbeelding van alle mogelijke vormen van macht die in dit tijdgewricht onder de loep worden genomen en ter discussie staan,’ zo staat er te lezen in de bijbehorende teksten. Een interessant en actueel thema, dat de verschillende kunstenaars op heel verschillende manieren vorm gaven. Soms letterlijk door machtige mensen te portretteren, maar ook door bijvoorbeeld te laten zien hoe het leven was voor een tot slaaf gemaakte.

De tentoonstelling begint met een film waarbij de deelnemende kunstenaars iets vertellen over hun werk of hun werkwijze aan de hand van een vraag die steeds gesteld wordt door de vorige kunstenaar (het duurde even voordat ik dat door had). Hoewel ik dat best een leuk concept vind, duurde de film te lang en waren de vragen net iets te algemeen. Ik zie dat je de film op de site van het museum in zijn geheel (driekwartier) kunt terugkijken…

Daarna kom je in de grootste zaal van het museum, waar een aantal grote installaties te bekijken zijn. Hier zijn we best wel lang geweest. De verschillende werken nodigen uit tot onderlinge discussie. Zo hebben we lang bij het werk van Fransje Killaars (1959) gestaan. Voor een kleurrijke muur (gestempelde stof), waarvan ik de kleuren met Afrika associeer (groen, geel en oranje) liggen vijf vormen onder doeken. Mijn eerste gedachte: ‘Oh nee! Vluchtelingen, verdronken migranten, wat erg!’ Maar zijn de vormen wel bedoeld als mensen? Ze zijn niet echt menselijk.

Mijn nichtje probeerde onder de doeken te kijken. Ligt er nu wel of niet een paspop onder? Soms zag je duidelijk een been, een hoofd of een voet, maar soms ook niet. Fransje Killaars nodigt de kijker uit om zelf een interpretatie te geven aan haar ‘stilleven met stof’. Het interesseert haar dat mensen zo makkelijk iets zien in de gelaagdheid van textiel. Ze speelt met de verwarring die de verschillende betekenissen van een beeld kunnen oproepen. Dat is precies wat wij ook ervoeren.

Vorige maand bezocht ik ook de tentoonstelling Textile Now in het Textielmuseum in Tilburg. Bij die tentoonstelling werd ik een beetje ontmoedigd in mijn zoektocht naar textiele vormen. Ik zag fantastische wandkleden van enorme afmetingen. Formaat doet wel iets met textiele kunst: het zorgt ervoor dat je het snel uit tilt boven huisvlijt. Maar het is gewoon niet te doen om zoiets zelf te maken (sippe smiley).

Zulke grote formaten moet je wel machinaal maken en dat kost geld. De kunstenaar is dan ontwerper en niet uitvoerder. Het werk van Fransje Killaars is wel erg groot en duidelijk geen huisvlijt en de gebruikte technieken (bedrukken van de stof, op een bepaalde manier neerleggen) zijn niet zo bewerkelijk als weven. Dat geeft me weer meer moed.

In Rijswijk zag ik trouwens nog meer toegankelijke technieken. Wat ik erg mooi vond was het werk van Emma Talbot (1969). Zij beschildert enorme zijde doeken met acryl. Het resultaat heeft een transparantie en een doorzichtigheid, die me heel erg aanspreekt. Ook haar vormentaal inspireert me: structuren en vormen gecombineerd met menselijke figuren en tekst. Tekst en beeld zijn voor haar gelijkwaardig. Tekst is voor mij ook belangrijk, ik schrijf minstens net zoveel als dat ik schilder. Schilderen op zijde, dat klinkt als iets dat ik (na het aanschaffen van het zoveelste nieuwe materiaal) zekere kan uitproberen. Al zie wel gelijk dat zijde duur is…

Een andere vrij toegankelijke techniek zag ik bij Senzeni Marasela (1977), die tekeningen op huishoudlinnen borduurt, gewoon de lijn vervangen door een rode stiksteek. Haar werk gaat over geschiedenis, herinnering en persoonlijke verhalen, met de nadruk op gaten in de geschiedschrijving en personen die over het hoofd gezien zijn. Wat ik ook leuk vond om te lezen was dat deze kunstenaar multidisciplinair is en zich naast textiel ook uitdrukt in fotografie, video, grafiek en multimedia. Ik vond het effect, van die rode lijnen op het witte textiel ook mooi.

In de categorie WEL heel bewerkelijk genoot ik van de ton sur ton geborduurde kaarten van Amerika van Cristiana De Marchi (1968). Haar kaarten zijn een weerslag van de ingewikkelde abortuswetgeving in Amerika, die in iedere staat anders is, al naar gelang hoe religieus en rechts die staat is. Het levert een heel subtiel werk op met minimale verschillen in steken, dat soms alleen te zien is door de lichtinval. Het lijkt me dat je dit met opperste concentratie moet borduren. Too much priegelen, zelfs voor mij!

Ook in de kleden van Jan Kath (1972) is heel veel werk gaan zitten. Hij combineert in zijn serie RUG BOMBS oorlog en geweld met een figuur die hij ‘Bad mouse’ noemt. Heel mooi vind ik het enorm geknoopte wandkleed Gwen, Jep and Diana with Lilly, Pennsylvania, gemaakt naar aanleiding van een foto van Kyle Cassidy. Je ziet een gezin in hun woonkamer, vader vol trots met enorm geweer, poes onder het tafeltje. Met dit werk wil Kath de schijnmacht en -veiligheid weergeven die zulke zware wapens in je eigen huis geven. Het zachte materiaal van het kleed benadrukt die boodschap.

Kath maakt zijn kleden ook niet zelf. Hij vertaalt de pixels (van de foto van een ander) in een knopen template dat vervolgens door wevers wordt uitgevoerd. Dan staat er in het boekje: ‘Hij gebruikt alleen gekamde en – gesponnen hooglandse wol en past productietechnieken toe die honderden jaren oud zijn. Hij heeft enorm veel respect voor het vakmanschap van de wevers.’ Ja dat zal! Zelf hoeft hij het niet te doen. Stiekem vind ik de rol van Kath in dit werk wel erg klein.

Ik vond het een inspirerende en tot nadenken stemmende tentoonstelling. En ze hebben ook nog eens erg lekkere taart!   

Textiel Biënnale 2023: Images of power, Museum Rijswijk,  Herenstraat 67, Rijswijk, open di-zo 11-17 uur, nog t/m 7 januari 2024, museumrijswijk.nl

bijschriften (van boven naar beneden):

• Emma Talbot, 21st Century Sleep Walk, 2018, acrylverf op zijde
• Fransje Killaars, Images of Power, 2023, installatie (deel)
• Senzeni Marasela, Departure covering Sarah, 2012, rode katoenen borduurgaren op huishoudlinnen
• Emma Talbot, 21st Century Sleep Walk, 2018, acrylverf op zijde (detail)
• Jan Kath, Gwen, Jep and Diana with Lilly, Pennsylvania, 2022, geknoopt tapijt