Wanneer is een schilderij nu eigenlijk ‘overwerkt’?

Tijdens de werkbespreking bij de NAU vonden de docenten de schilderijen die ik liet zien te overwerkt, te doorgewerkt. Wat is nu eigenlijk ‘overwerken’, wat bedoelen ze daarmee en herken ik dat in mijn werk?

Overwerken, en zeker het woord ‘doorwerken’ geeft me het idee dat ik te lang doorgewerkt heb aan de schilderijen. Een veel voorkomend gevoel: dat je voorbij het hoogtepunt bent geschilderd. Dat je aan jezelf moet toegeven: een half uur geleden vond ik dit schilderij eigenlijk beter. Bij de schilderijen die ik heb laten zien, had ik zelf die gedachte niet. Is overwerken misschien nog meer?

Op internet vind ik vooral veel Engelse bronnen. ‘Overwerken’ en ‘doorwerken’ van schilderijen levert geen hits op, maar ‘overworking’ levert een heleboel informatie en tips op. Wat het nu precies is, blijkt best moeilijk te bewoorden. Het heeft ermee te maken dat je te lang hebt geprobeerd om iets vorm te geven, terwijl je eigenlijk niet precies weet wat die vorm dan zou moeten zijn.

Het is niet zo dat je overwerken kunt vermijden door op tijd te stoppen. Het is meer dan dat. ‘It is not about going on but going on without purpose’ Als je je focus kwijt bent en maar wat aan het doen bent zonder dat je weet waarom. Het gebeurt als je moe bent, niet geconcentreerd, twijfelachtig over wat het moet worden en als je geen helder plan hebt. Te veel verf en te veel verftoetsen, waardoor helderheid en structuur kwijt raken. Het komt vaak voor op delen van je schilderij waarvan je eigenlijk niet goed weet wat je daar wilt neerzetten.

Als ik dat zo opschrijf, dan denk ik: Autch! Ja! Dat herken ik. Volgens deze definitie snap ik wel waarom ze mijn schilderijen overwerkt noemden. In alle drie de werken ben ik tijdens het schilderen problemen tegengekomen in de compositie of bedacht ik pas al schilderende hoe het mooier of beter zou kunnen. Dat wringt een beetje in het eindresultaat. Dat zie je.

Een poging tot een landschap dat ik een paar weken geleden schilderde is een mooi voorbeeld om mee uit te leggen wat er fout kan gaan. Ik heb het over het landschap dat je boven dit blog ziet. Ik heb een foto gebruikt, gemaakt tijdens een regenachtige wandeling in Nederland. Wat ik mooi vond waren de lijnen die je ziet in het geploegde land, die versterkt worden door het water dat je ertussen zit liggen. Daarin worden de donkere wolken weerspiegeld. Ik wil het regenachtige, dat donkere ook vangen.

Vooraf heb ik een aantal tekeningen gemaakt. Die waren in het kader van de challenge van november: probeer een landschap op te bouwen met lijnen die over elkaar heen gezet worden (een challenge waar ik niet goed uit kwam trouwens). Ik had het idee dat ik voldoende gekeken had naar dit landschap zodat ik gelijk kon gaan schilderen. Alleen al door naar de linker tekening te kijken, zie je waar ik het ergste vast liep…

Het was de voorgrond maar vooral het stuk links tussen de twee schuine lijnen. Op de schets heb ik daar helemaal niets getekend. Maar ik kan daar niet zomaar ook niets schilderen (al hoewel… dat kan ik wel een keertje uitproberen 😊) Het gebeurt me vaak dat ik aan het schilderen ben en dan een stuk tegenkom waarvan ik geen idee heb wat ik ermee wil. Ik heb er zelfs een naam voor bedacht: ‘terra incognita’. Onbekend land wat nog ontgonnen moet worden.

Een mooie naam voor iets dat nooit het mooiste stukje op het schilderij wordt. Soms kan ik het al doende terug vinden, maar veel vaker verzand ik in onduidelijke en modderige resultaten. Bij mijn regenachtige dag kun je dat ook goed zien. De invulling aan de linkerkant is vlak, rommelig en onduidelijk van kleur. En dat geldt ook voor dit klont groen en geel vooraan.

Achter deze specifieke ‘terra incognita’ ligt nog een ander probleem: ik weet niet goed wat ik wil met meer gedetailleerde / rommeligere natuur op de voorgrond. Hoeveel details wil ik schilderen en op wat voor manier? Daar heb ik nog geen visie op, geen manier gevonden die me bevalt. Ik vertaal nu zo’n stuk berm in random kleurtjes, die ik opbreng zonder goed naar de foto te kijken. Bij het schilderen van dit soort passages raak ik ook vaak mijn concentratie kwijt. En dat zie je ook.

In dit geval heeft het land duidelijke lijnen. Die heb ik (te veel) benadrukt, maar daarvan wist ik vooraf: die vind ik belangrijk. Maar wat wil ik eigenlijk met zo’n berm vol verschillende planten die verschillende kanten opgroeien? Ik wil daar niet de focus op leggen, het gaat me om het lijnenspel. Maar wat schilder ik dan wel? Hoeveel laat ik weg en hoeveel schilder ik wel? En hoe schilder ik dat dan?

Het zijn vragen die ik niet wist te beantwoorden voor ik begon, niet tijdens het schilderen en als ik eerlijk ben, weet ik het nu nog niet. Dan maar gewoon een gat vullen met verschillende toetsen, met de kleuren die je nog over hebt op je palet is niet de oplossing. Het vergt een plan, een beter idee van wat ik wil. Niet alleen met dit werk, maar ook in het grotere geheel. En dat is iets dat ik niet alleen moet bedenken, maar dat ik ook al doende zal moet ervaren. Dus is het tijd voor een volgende versie!