Schilderen naar foto of naar de realiteit?

In mijn vorige blog – de teken mee van juni – beschreef ik dat ik deze maand (bijna) iedere dag ga proberen om iets naar de werkelijkheid te tekenen. Kleine dingetjes die ik in mijn huis kan vinden. Het voelt heel anders om een lamp te tekenen die je voor je ziet of die je vanaf een foto probeert na te tekenen. Waar zit dat verschil nu eigenlijk in?

Wat ik persoonlijk een groot verschil vind is dat een foto een bevroren moment is. Het licht, je standpunt en daarmee de kleuren, blijven de hele tijd hetzelfde. Dat is wel anders als je naar de werkelijkheid tekent. Je hoeft maar een beetje te verschuiven en je ziet het kopje meer van boven of van opzij. Als je langer bezig bent, kan de lichtval veranderen. Er komt een wolk voor de zon en de weerspiegelingen zijn weg. Hoe ga je daar mee om?

Voordelen van een foto als referentie:

• Je bent minder afhankelijk van de werkelijkheid. Je kunt in de zomer een sneeuwlandschap schilderen, de leeuw op de savanne die je ook niet dagelijks tegenkomt of die hoge bergen in de Andes waar je al jaren van droomt.
• De omstandigheden blijven gelijk. Het licht is gevangen, jouw standpunt is gevangen. Je kunt rustig even weglopen want daarna vind je je referentie op dezelfde manier terug.
• Je kunt rustiger werken aan een voorstelling die anders snel zou veranderen. Een veldboeket is bijvoorbeeld snel uitgebloeid, en wat denk je van een wegrijdende auto of een rennend paard?
• Met een foto kun je standpunten kiezen, die je anders niet had kunnen tekenen. Veel hoger of lager bijvoorbeeld of heel ingezoomd of juist uitgezoomd.
• Je hebt minder last van mensen die achter je gaan staan en zich dan gaan bemoeien met wat je aan het maken bent. Vooral als je geïnspireerd raakt door een drukke plek, kan een foto maken en thuis uitwerken prettiger zijn.
• Je hebt al een compositie. Je hoeft natuurlijk niet alles wat op je foto staat te tekenen, maar er is al heel wat van wat je anders om je heen ziet uit beeld verdwenen. Daardoor zijn er al een heleboel keuzes afgevallen.

Voordelen van naar de werkelijkheid schilderen:

• Als je buiten op een plek aan het tekenen of schilderen bent, heb je daar een bepaald gevoel bij. Je voelt de zon op je gezicht, de wind trekken aan je papier. Je ruikt de bloemen of de mest op het land. Je wordt blij van wat je ziet, ergert je aan insecten of bent ongeduldig omdat er geen plek is om naar de WC te gaan. Al die gevoelens en indrukken werken mee in je schilderij en geven er een extra dimensie aan.
• Plekken die je buiten hebt getekend of geschilderd blijven je veel meer bij (als ik ze van een foto schilder is dat effect er ook maar wel minder). Je kijkt namelijk veel beter als je aan het tekenen bent en daardoor sla je het beter op in je hoofd. En als ik later kijk naar een tekening die ik ter plekke heb gemaakt, komt er veel meer boven.
• Persoonlijk vind ik het gevoel van ‘het moet nu gebeuren anders is dit moment weer voorbij’ iets toevoegen. Het maakt dat ik meer ‘aan’ sta, dat ik scherper ben, maar vaak ook nerveuzer en bang om het te verknallen. Het geeft me een kick.
• Je denkt dat een foto een accurate weergave is van de werkelijkheid, maar er blijken dus verschillen in te zitten. Schaduwen worden op een foto veel donkerder dan dat ze werkelijk zijn. Als je ze precies zo vertaald als op de foto, komen ze op je schilderij snel te hard over. Een camera kan minder tonen onderscheiden dan je ogen.
• Hetzelfde geldt voor kleuren. Je camera kan minder kleuren zien dan je ogen. Daarnaast kiest je camera, vooral als hij in ‘auto’ staat, er zelf voor om kleuren aan te passen. Denk bijvoorbeeld dat een lucht vaak veel witter wordt op een foto. Hoe slechter je camera hoe meer je dit ziet.
• Als je een foto gebruikt die je niet zelf gemaakt hebt, gebruik je de keuzes van een ander. Licht, standpunt, modelkeuze, compositie is bepaald door een fotograaf en niet door jouzelf. Je kunt je afvragen of je dan niet te veel artistieke keuzes laat afhangen van een ander. En als je referentie foto dan ook nog gemaakt dis door een bekende fotograaf kun je met auteursrecht te maken krijgen.
• Als je naar de werkelijkheid tekent, ervaar je de ruimtelijkheid van je onderwerp meer en daardoor zal die ook meer op je schilderij terecht komen.

Ik schilder zowel van foto’s als naar de werkelijkheid. Het liefst gebruik ik foto’s die ik zelf gemaakt heb, voornamelijk om dat ik dan meer een band voel met het onderwerp, maar ik heb ook wel een zwak voor oudere zwart wit foto’s. Als ik een landschap wil schilderen, waar ik ooit geweest ben, dan doe ik het met de foto’s die ik ervan gemaakt heb. Als het kan schilder of teken ik buiten en dat werk gebruik ik weer om later in mijn atelier iets nieuws van te maken.

In mijn notities vond ik nog de aantekening: ‘wees geen slaaf van de foto’. En dat geldt natuurlijk ook voor de werkelijkheid. Het gaat er uiteindelijk om dat je een schilderij maakt dat zegt wat jij wilt zeggen. Wat valt jou op aan het landschap? Wat vind jij mooi? Je moet uiteindelijk durven kiezen om dingen te benadrukken en andere dingen weg te laten. Gebruik wat je kunt gebruiken en doe ermee wat jou past.