Dood aan de interne criticus

Je herkent de volgende vragen vast wel, iedereen die tekent of schildert heeft er last van. Je denkt bij jezelf: wat als het mislukt? Wat als het niet zo wordt als dat ik het in mijn hoofd heb? Het lukt me vast niet te herhalen wat ik de vorige keer deed. Wat als ik het nooit leer? Wat zullen anderen ervan vinden? Oei, waarom doe je dat nu? Herkenbaar toch?

Dit soort vragen helpen NOOIT. Ze werken zelfs tegen. Het maakt je te bang om dingen te durven; om eens buiten de lijntjes te kleuren. Als je te veel naar die vragen luistert, dan begin je misschien niet eens met tekenen. En wist je dat het juist ook die stem is die je tegenhoudt om lekker vrij te tekenen en te schilderen?

Louise Fletcher, van de Find Your Joy cursus die ik nu volg, besteedt veel aandacht aan de interne criticus, die we allemaal in ons hoofd horen. Het eerste wat ik van haar heb opgeschreven is het citaat: ‘Heb je gemerkt dat je je beste dingen maakt als je niet te veel nadenkt?’ Don’t worry about making a good painting, probeer die stemmen in je hoofd uit te zetten. Ze leiden tot niets en zitten je alleen maar in de weg.

Steeds weer herhaalt ze het woord ‘notice’. Merk wat je doet, merk wanneer je lekker aan het schilderen bent. Wat doe je dan? Notice! Merk wanneer je te veel aan het nadenken bent geslagen. Overthinking is nergens goed voor. Het geeft stress. Notice! Stop ermee. Want al dat denken over wat het moet worden en wat alles betekent is paradoxaal genoeg killing voor je eindresultaat. Haar oplossing is dat je bij het proces moet blijven. Eigenlijk komt het neer op: de reis is belangrijk, niet de eindbestemming.

Ik moet ook wel weer aan Betty Edwards denken, met haar idee dat we het analytische deel van ons brein uit moeten schakelen bij het tekenen, zodat we de dingen echt kunnen waarnemen in plaats van te gaan tekenen wat je denkt dat je zou moeten tekenen. Ook zij wil dat je minder nadenkt, maar dat blijft kijken naar de lijnen en de vlakken. Dan ontstaat je eindresultaat vanzelf.

Het doden van je innerlijke criticus is niet zo makkelijk. Maar misschien kun je proberen hem te herkennen en te zien voor wat hij is: een akelig mannetje, een betweter, een zeurkous. Wat weet hij er nu van? Stel je hem voor in zijn ondergoed, als hij zelf eens probeert wat te tekenen. Stel je hem voor als een ballon, die je leeg laat lopen. Stel je hem voor als een vriend, als iemand die je kunt zeggen, nu even zijn mond te houden. Stel hem voor als een papagaai, een hond, een drol, wat maar voor jou werkt om hem niet al te serieus te nemen. Het is maar één stem.

Ik merk dat het steeds makkelijker wordt om die innerlijke criticus uit te zetten terwijl ik aan het schilderen ben, maar dat die toch vaak weer aanspringt op het moment dat iets af is. Louise zal tegen me zeggen: we maken nu nog geen schilderijen, het zijn experimenten. Zie niet alles wat je maakt als eindproduct, maar als een lange rij oefeningen, die je leiden naar een uiteindelijk resultaat. En als die komt, dan herken je die wel. Het werk dat ik hierboven heb gezet, vond ik zelf in ieder geval best geslaagd en mijn innerlijke criticus, had daar weinig tegenin te brengen.